Stolat.pl

Józef Baka, SJ, herbu Masalski Książę III– polski poeta późnego baroku, jezuita, misjonarz, kaznodzieja, panegirysta i hagiograf. Obok Benedykta Chmielowskiego, Elżbiety Drużbackiej i Jędrzeja Kitowicza jeden z bardziej znanych przedstawicieli kultury czasów saskich i wczesnego okresu panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego.

Pisał po polsku i łacinie. W skład dorobku pisarskiego ks. Baki wchodzi łaciński panegiryk prozą Comitia honorum Ioannis Ludovici Plater (Wilno 1736), w którym autor dziękuje rodzinie Platerów za wsparcie jego działalności misjonarskiej. Jego kolejnymi utworami były Wielki obrońca upadłej grzeszników przed Bogiem sprawy św. Jan Francziszek Regis... (1755) i Nabożeństwo codzienne chrześcijańskie (wyd. 2, Wilno 1808; daty pierwodruku nie znamy). Szczególne znaczenie mają jego tomy religijne: Uwagi rzeczy ostatecznych i złości grzechowej (1766; egzemplarz odnalezione przez Karola Estreichera w 1936) i osobno wznowiona część druga tego zbioru - Uwagi śmierci niechybnej (z tegoż 1766 roku). Jest to skrajne spełnienie barokowej estetyki, dziś już powszechnie uznane za arcydzieło. Dzieje recepcji Uwag były dramatyczne. Dawniej uznawano je za przykład skrajnie złego smaku poetyckiego czy wprost grafomanii (cytowano chętnie w związku z tym wiersz Młodym uwaga). Dzisiaj historia literatury znajduje w twórczości Baki elementy poezji metafizycznej i porównuje go np. do Johna Donne'a. Podkreśla się też mistrzostwo Uwag jako wizjonerskiej groteski. Uwagi to poezja skrajna, stosująca wobec odbiorcy technikę wstrząsu i porażająca wizją świata ogarniętego przez destrukcyjną władzę śmierci. Drugi jednak temat tomu to Bóg ujawniający się poprzez naturę, także Miłosierdzie Boże, które daje nadzieję.

Baka istnieje pośród innych pisarzy jezuickich polskiego baroku, jak Kasper Drużbicki. Bliski jest mu wcześniejszy poeta późnobarokowy Dominik Rudnicki. Obaj przetwarzali motywy poezji ludowej, wpisując je w klimat i krąg tematyczny poezji metafizycznej.