Stolat.pl

Szolem-Alejchem, właśc. Szolem Rabinowicz - pisarz żydowski, drugi z klasyków literatury jidysz.

Pozostawił po sobie spuściznę składającą się z czterdziestu tomów, w tym wiele utworów zostało przetłumaczonych na wszystkie niemal języki świata. Twórczość ta obejmuje powieści, zbiory opowiadań, dramaty, komedie, nowele, humoreski, felietony, książki dla dzieci. Utwór najbardziej znany to Dzieje Tewji Mleczarza (Tewje der Milchiker), na podstawie którego powstał głośny musical Skrzypek na dachu. Charakterystyczne dla utworów Szolem-Alejchema są liczne wątki autobiograficzne, a także scenki z życia mieszkańców Kasrylewki. (Prototypem Kasrylewki jest miasteczko, w którym sam spędził lata dziecięce.) Humor, ironia, sarkazm ale także zrozumienie natury ludzkiej i znajomość ludzkich losów – oto cechy stylu, które przysporzyły pisarzowi popularności. Również i on rozpoczynał swą karierę literacką w języku hebrajskim. Urodził się jako syn Nachuma (syna Wewika i Mindy Rabinowiczów) oraz Chai Ester (córki Mojsze Jose Hamarnika i Gitł)[1]. Szołem Nochem Wewiks spędził dzieciństwo w małym miasteczku Woronka. Mając 13 lat wrócił z rodzicami do Perejasławia, gdzie posłano go do rosyjskiej szkoły państwowej. Naukę w gimnazjum ukończył mając 17 lat. W 1877 został w Zofiówce prywatnym nauczycielem Gołdy, córki Elimelecha Łojewa (żydowskiego właściciela ziemskiego). Był związany z rosyjskim ruchem asymilatorskim, później z syjonistami, pełnił także powierzoną mu przez władze carskie funkcję rabina w Łubnie. Przez pewien czas pracował jako zarządca posiadłości fabrykanta cukru. Tego typu posada była warunkiem, pod jakim Łojew wyraził zgodę na małżeństwo córki z byłym korepetytorem. Ślub odbył się 12 maja 1883 (z małżeństwa tego urodziło się sześcioro dzieci: m.in. malarz Norman Raeben i pisarka Lili Kaufman). Po śmierci teścia Szolem Alejchem w 1887 wyprowadził się z rodziną do Kijowa, gdzie za pieniądze uzyskane ze sprzedaży ziemi uruchomił kantor handlu płodami rolnymi i papierami wartościowymi. Pozycja i posiadany majątek umożliwiły mu, oprócz działalności handlowej i pisarskiej, prowadzenie również działalności wydawniczej. Od 1888 roku, niestety przez krótki czas, wydawał rocznik literacki "Di Jidisze Folksbibliotek" ("Żydowska Biblioteka Ludowa"), na łamach którego debiutował m.in. Icchok Lejb Perec.

Rok 1888 uważa się za symboliczną datę narodzin nowoczesnej literatury jidysz, choć wcześniej od wielu wieków, a od początku XIX wieku dość intensywnie, rozwijało się piśmiennictwo w tym języku.

W październiku 1890 w wyniku niewłaściwych inwestycji Szolem Alejchem stracił cały posiadany majątek i, w obawie przed wierzycielami, wyjechał poza granice Rosji. Przez dłuższy czas podróżował po Europie, przebywając m.in. w Paryżu i Wiedniu. Powrócił do Rosji po spłacie długów przez rodzinę i zajął się wyłącznie działalnością pisarską. W 1903 przeżył pogrom Żydów w Kiszyniowie. W 1908, w trakcie podróży (cykl spotkań autorskich), doznał zapaści w Baranowiczach i dwa miesiące przebywał w tamtejszym szpitalu. Stwierdzono nawrót gruźlicy, Szolem Alejchem wyjechał więc na kurację do Włoch, na Riwierę. Sześć kolejnych lat spędził w różnych miejscowościach uzdrowiskowych.

Po wybuchu I wojny światowej wraz z częścią rodziny wyemigrował do Stanów Zjednoczonych. Mieszkał w Nowym Jorku, na Lower East Side na Manhattanie. Zmarł 13 maja 1916, pochowany został na cmentarzu Mount Carmel w Queens.

Pseudonim Szolem-Alejchem oznacza mniej więcej "Dzień dobry" – jest to tradycyjne pozdrowienie w jidysz (dosł. pokój na was!). W początkowym okresie rozwoju nowoczesnej literatury jidysz wielu pisarzy decydowało się na pisanie pod pseudonimem. Jidysz – język, którym mówiło wiele milionów Żydów w Europie Środkowo-Wschodniej, był uznawany przez wykształconych pisarzy, szczególnie zwolenników Haskali – żydowskiego oświecenia, za język niepełny, żargon, język kobiet i ludzi niewykształconych, mimo że piśmiennictwo w jidysz liczyło sobie już wiele wieków. Również Szolem Jankew Abramowicz, nazywany dziadkiem nowoczesnej literatury jidysz, znany jest pod pseudonimem Mendele Mojcher Sforim. Dopiero rewolucja zapoczątkowana przez tych pisarzy zmieniła postrzeganie języka jidysz i dała początek wielobarwnej, niezwykle zróżnicowanej nowoczesnej literaturze jidysz.

Szolem Rabinowicz, zwany wnukiem literatury jidysz (za ojca uznano Icchoka Lejba Pereca), to mitotwórca literatury jidysz – on sam stworzył legendę o dziadku Mendelem i wnuku Szolem-Alejchemie – tworząc tym samym narrację założycielską literatury jidysz. Problematykę tę oraz zagadnienia kulturowej roli pseudonimu w literaturze jidysz porusza Dan Miron w swoich interesujących pracach o Abramowiczu i Rabinowiczu.

Uwaga techniczna: W zapisach bibliograficznych i innych należy stosować zapis Szolem-Alejchem lub Szolem Alejchem. Wszelkie Sz.Alejchem lub samo Alejchem – to zapisy błędne.